اختلال تمرکز بدون بیش‌فعالی در دانش‌آموزان، مشکلی پنهان و در عین حال رایج است که بسیاری از خانواده‌ها آن را دیر تشخیص می‌دهند. تصور کنید دختری آرام، ساکت و بی‌حاشیه در کلاس درس نشسته، اما با وجود اینکه بی‌تحرک و بی‌سروصداست، نمی‌تواند تمرکز کند، مطالب را فراموش می‌کند و نمراتش افت می‌کنند. همه فکر می‌کنند او فقط “حواس‌پرت” است یا تلاش نمی‌کند، اما پشت این رفتارها ممکن است اضطرابی پنهان وجود داشته باشد که کم‌کم اعتمادبه‌نفس او را تخریب می‌کند.
در این مقاله قرار است نگاهی بیندازیم به یکی از جنبه‌های کمتر دیده‌شده اضطراب در کودکان و نوجوانان، مخصوصاً در دخترانی که رفتارشان بیش‌فعال نیست اما در تمرکز مشکل دارند. اگر شما هم نگران افت درسی دخترتان هستید، یا احساس می‌کنید پشت رفتارهای آرام او چیزی بیشتر از تنبلی یا کم‌توجهی وجود دارد، خواندن این مقاله می‌تواند نقطه شروع خوبی برای درک بهتر ماجرا باشد.
در پایان این مقاله، اگر به‌دنبال انتخاب بهترین مدرسه دخترانه در چیتگر برای فرزندتان هستید، پیشنهاد می‌کنیم به مدرسه اندیشه پارسیان سری بزنید؛ محیطی آموزشی با رویکرد روان‌شناختی و آموزشی متناسب با نیازهای فردی دانش‌آموزان.
تفاوت دانش‌آموز بیش‌فعال با دانش‌آموز کم‌تمرکز ولی آرام
| ویژگی | دانش‌آموز بیش‌فعال ADHD نوع پرتحرک | دانش‌آموز کم‌تمرکز ولی آرام ADD یا اضطراب پنهان |
| سطح فعالیت بدنی | بسیار فعال، بی‌قرار، مدام در حال حرکت | معمولاً ساکت، کم‌تحرک، گاهی کند |
| تمرکز | مشکل در حفظ تمرکز به دلیل هیجان یا حواس‌پرتی | مشکل در تمرکز به دلیل اضطراب یا درگیری ذهنی |
| رفتار کلاسی | قطع کردن صحبت‌ها، جلب توجه، صحبت بی‌موقع | در خود فرو رفته، گم شدن در افکار، بی‌توجهی ظاهری |
| واکنش معلمان و اطرافیان | معمولاً سریع شناسایی می‌شود به‌دلیل اختلال در نظم | اغلب نادیده گرفته می‌شود یا به عنوان «آرام و خجالتی» تلقی می‌شود |
| ظاهر رفتاری | برون‌گرایانه و پر از انرژی | درون‌گرایانه، محتاط و دارای نگرانی درونی |
| احساس درونی | بی‌حوصلگی یا هیجان زیاد | اضطراب پنهان، ترس از اشتباه یا طرد شدن |
| پاسخ به فشار روانی | واکنش‌های آنی و انفجاری | فروپاشی خاموش، گریه پنهانی یا سکوت شدید |
نشانه‌های اضطراب پنهان در دختران نوجوان
اضطراب در دختران نوجوان اغلب به‌صورت‌های غیرمعمول و خاموش خود را نشان می‌دهد. برخلاف اضطراب‌های کلاسیک که با تپش قلب و حملات پانیک همراه‌اند، اضطراب پنهان در دختران نوجوان ممکن است نشانه‌هایی ظریف ولی مداوم داشته باشد.
مهم‌ترین نشانه‌ها:
- خودسرزنشی مداوم: دخترانی که دائم از خود انتقاد می‌کنند: (من هیچ‌وقت نمی‌تونم درست جواب بدم)، (من همیشه خراب می‌کنم).
- ترس از اشتباه یا طرد شدن: حتی وقتی پاسخ را بلدند، در کلاس دست بالا نمی‌برند. نگران قضاوت هم‌کلاسی‌ها یا معلم‌اند.
- فرار از موقعیت‌های اجتماعی: از کنفرانس دادن، بازی گروهی یا حتی رفتن به زنگ تفریح خودداری می‌کنند.
- تعلل در انجام تکالیف: چون نگران نتیجه‌اند، کارها را به تعویق می‌اندازند یا نیمه‌کاره رها می‌کنند.
- نشانه‌های فیزیکی بدون علت مشخص: شکم‌درد، سردرد، بی‌خوابی‌های شبانه یا بیدار شدن با اضطراب بدون دلیل مشخص.
نقش معلم و والدین در تشخیص اختلال تمرکز بدون بیش‌فعالی
تشخیص اختلال تمرکز بدون علائم پرتحرکی (ADD) یا اضطراب پنهان کار ساده‌ای نیست؛ چون این کودکان معمولاً رفتارهای «دردسرساز» ندارند. به همین دلیل، همکاری تنگاتنگ والدین و معلمان ضروری است.
نقش معلمان:
- مشاهده دقیق رفتارها در کلاس: معلمانی که متوجه می‌شوند دانش‌آموزی با وجود آرام نشستن ، تکالیف ناقص تحویل می‌دهد یا در امتحانات عملکرد متغیر دارد، باید به موضوع حساس شوند.
- مقایسه با توانایی واقعی: دخترانی که در تکالیف درسی در خانه عالی هستند اما در کلاس عملکرد ضعیفی دارند، ممکن است دچار اضطراب باشند.
- ایجاد فضای امن و بدون قضاوت: دانش‌آموز باید احساس کند حتی اگر اشتباه کند، باز هم پذیرفته می‌شود. این فضا، کلید اصلی در کاهش اضطراب است.
خانم کریمی، معلم پایه هشتم، تعریف می‌کرد:
(دانش‌آموزی داشتم که همیشه ساکت بود. هیچ دردسری نداشت، ولی تکالیفش رو کامل نمی‌آورد. روزی باهاش صحبت کردم و فقط گفت: می‌ترسم اشتباه کنم و شما ازم ناامید بشید.)
نقش والدین:
- صحبت‌های غیرمستقیم و با حمایت: والدین نباید فرزند را بازخواست کنند که “چرا تمرکز نمی‌کنی؟” بلکه باید بپرسند: “امروز تو مدرسه چه چیزی اذیتت کرد؟”
- نظارت بر تغییرات کوچک رفتاری: مثل کم‌خوابی، بی‌اشتها شدن، پرخاشگری ناگهانی یا بی‌میلی به مدرسه.
- همکاری با روان‌شناس یا مشاور مدرسه: یک ارزیابی علمی توسط متخصصان می‌تواند مسیر درمان را مشخص کند.
تکنیک‌های کاربردی برای تقویت تمرکز در کودکان مضطرب
کودکانی که دچار اضطراب پنهان هستند، اغلب در حفظ تمرکز با مشکل مواجه می‌شوند. این اضطراب ممکن است ناشی از فشار تحصیلی، انتظارات بالا، ترس از اشتباه یا حتی مسائل خانوادگی باشد. در چنین شرایطی، استفاده از تکنیک‌های علمی و کاربردی می‌تواند به بهبود تمرکز آن‌ها کمک کند.
۱. تکنیک تنفس شکمی (دم عمیق و بازدم آرام)
یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای کاهش اضطراب و افزایش تمرکز، تنفس شکمی است. این تکنیک کمک می‌کند سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال شود و بدن از وضعیت استرس خارج گردد.
روش اجرا:
- کودک بنشیند یا دراز بکشد.
- یک دست روی سینه و یک دست روی شکم بگذارد.
- به‌آرامی از بینی نفس بکشد تا شکمش بالا بیاید (نه سینه‌اش)، سپس از دهان بازدم کند.
۲. زمان‌بندی‌های کوتاه همراه با پاداش Pomodoro برای کودکان
به جای اجبار برای تمرکز ۳۰ دقیقه‌ای، کودک را به تمرکز در بازه‌های ۱۰ تا ۱۵ دقیقه‌ای تشویق کنید. پس از هر بازه، یک استراحت کوتاه یا پاداش ساده (مثل استیکر، بازی کوتاه، یک خوراکی مورد علاقه) بدهید. این روش انگیزه را افزایش می‌دهد.
۳. فعالیت‌های حرکتی قبل از تکالیف
کودکان مضطرب معمولاً بدنشان دچار تنش است. یک پیاده‌روی کوتاه، حرکت کششی یا حتی بازی ساده قبل از انجام تکالیف، کمک می‌کند انرژی منفی تخلیه شده و تمرکز بیشتر شود.
۴. استفاده از وسایل کمک تمرکز (مثل توپ ضد استرس یا موسیقی ملایم)
داشتن یک شیء قابل لمس مثل توپ ضد استرس یا یک قطعه موسیقی آرام در پس‌زمینه، می‌تواند ذهن مضطرب را تثبیت کرده و از پرش‌های ذهنی جلوگیری کند.
۵. تمرین تمرکز با بازی
بازی‌هایی مثل پازل، سودوکو، بازی با کارت حافظه، یا حتی نقاشی با تمرکز روی جزئیات، به‌صورت غیرمستقیم تمرکز را تقویت می‌کنند.
چگونه محیط مدرسه می‌تواند اضطراب را کاهش دهد؟
مدرسه تنها مکانی برای آموزش دروس نیست؛ بلکه فضای روانی مدرسه می‌تواند عامل اصلی اضطراب یا آرامش روانی کودک باشد. یک محیط مدرسه‌ی امن و حامی می‌تواند نقش کلیدی در سلامت روانی و افزایش تمرکز کودکان مضطرب داشته باشد.
مهم‌ترین ویژگی‌های یک مدرسه مناسب برای کودکان مضطرب:
- معلمان آگاه به سلامت روان: معلمانی که به زبان بدن دانش‌آموزان دقت می‌کنند و به جای برچسب زدن، با گفتگوهای حمایتی همراهی می‌کنند، می‌توانند اضطراب را به‌طور محسوسی کاهش دهند.
- رویکرد تشویقی به جای تنبیهی: استفاده از تشویق‌های فردی و متناسب با ویژگی هر دانش‌آموز، اعتمادبه‌نفس و تمرکز را افزایش می‌دهد.
- برنامه‌های مهارت‌آموزی و ذهن‌آگاهی: برگزاری کارگاه‌هایی برای تمرین مراقبه، آگاهی ذهنی، تقویت مهارت حل مسئله و تاب‌آوری، فضای مدرسه را امن‌تر و آموزشی‌تر می‌کند.
- فضای فیزیکی آرام و منظم: کلاس‌هایی با نور طبیعی، صندلی‌های راحت، استفاده از رنگ‌های ملایم، و محیط بی‌سر‌وصدا به کاهش تحریک‌پذیری کودکان اضطرابی کمک می‌کند.
- امکان گفتگو با مشاور مدرسه: وجود مشاورهای حرفه‌ای و در دسترس برای والدین و دانش‌آموزان، یک مزیت حیاتی برای چنین مدارسی است.
نتیجه‌گیری
کودکانی که با اضطراب پنهان دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به جای تنبیه و برچسب، نیاز به درک، حمایت و محیطی امن دارند. تکنیک‌های ساده‌ای مانند تنفس عمیق، زمان‌بندی کوتاه، بازی‌های ذهنی و حضور در یک مدرسه حمایتی می‌توانند تغییرات بزرگی در تمرکز و کیفیت یادگیری آن‌ها ایجاد کنند.
اگر به‌دنبال محیطی آموزشی با رویکرد انسانی و تمرکز بر رشد روانی و تحصیلی دختران نوجوان خود هستید، پیشنهاد می‌کنیم به لیست بهترین مدارس دخترانه منطقه ۲۲ سر بزنید و با مدرسه اندیشه پارسیان بیشتر آشنا شوید.
بدون دیدگاه